مـطابق پیش بینی اتحادیه مسافرت و گردشگری سهم گردشگری از GDP جهانی در سال ٢٠٢٠ به مرز ٦٠٠٠ میلیارد دلار و تعداد مشاغل ایجاد شده توسط آن سیصد میلیون شغل خواهد بود. با توجه به این آمار، گردشگری را میتوان حوزه ای چند بعدی در نـظر گرفت که به نیازهای گردشگران با علائق و انگیزه های متفاوت پاسخ میدهد. خرید از اساسیترین نیازها و همچنین جزء فعالیت های محبوب گردشگران قلمداد میگردد. مناطق مرزی بدلیل موقعیت جغرافیایی و شرایط نامساعد اقـتصادی هـمواره برای گسترش این فعالیت ، بسترهای مورد نیاز را فراهم آورده اند. از جمله شهرهای مرزی محبوب در این زمینه ،
شهر بانه واقع در مرزهای غربی ایران میان دو کشور ایران و عراق است . اقتصاد این نواحی به شدت به گردشگری خرید وابـسته بـوده و اکثر مرزنشینان بطور مستقیم یا غیرمستقیم با آن در ارتباط هستند. میتوان میان رضایت گردشگران و تداوم بهبود رفاه و وضعیت اقتصادی مردم محلی رابطه برقرار نمود. برداشت از رضایت در موضوعات مختلف میتواند متفاوت بـاشد، در بـستر گردشگری خرید، رضایت به عوامل موثر بر فرآیند تقاضا و عوامل تسهیل کننده محیطی که در ادامه مورد بحث قرار میگیرند، وابسته خواهد بود. لذا مقاله حاضر در نظر دارد، با توجه به اهـمیت مـوضوع تـوسعه در این نواحی، میزان عملکرد عامل هـای تـاثیرگذار بـر رضایت کلی گردشگران خرید شهر مرزی بانه را بررسی نماید. در این پژوهش این عوامل به دو دستۀ عوامل مرتبط با فرآیند خرید و عوامل مرتبط بـا مـحیط گـردشگری تقسیم شده اند. تحقیق از حیث هدف کاربردی؛ از حـیث مـاهیت توصیفی و از حیث روش اجرا، پیمایشی- میدانی میباشد. جامعه آماری آن را
تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی » بهار 1394 - شماره 36 (صفحه 98)
گردشگرانی تشکیل داده است که اکثرا جهت خرید وارد شهر مرزی بانه مـیشوند، مـطابق جـدول مورگان تعداد ٤٠٠ نفر گردشگر بعنوان نمونه در نظر گرفته شد کـه به صورت دسترسی تصادفی، پرسشنامه ها در اختیارشان قرار گرفت . ابزار گردآوری داده نیز مشتمل بر دو روش اطلاعات دست اولی (میدانی) و ثـانویه (کـتابخانه ای) بـوده است . نتایج پژوهش نشان داد که در مقاصد گردشگری موضوعی که بر پدیدهـ ای خـاص در جهت توسعه متکی هستند، علیرغم توجه ویژه گردشگران به آن موضوع ، عوامل محیطی تسهیل کننده نیز میتواند در رضـایت کـلی کـسب شده توسط گردشگران تاثیرگذار باشد. در انتها با توجه به سایر یافته هـای مـیدانی پژوهـش ، پیشنهادات عملیاتی ارائه میگردد.
جارو برقی بانهانسان از دیرباز به دلایل گوناگونی، مسافرت کرده است . فرار از خطرات محیطی و انسانی، بـدست آوردن غـذا، مهاجرت های فصلی، کسب تجربه و پربار ساختن اندوخته های علمی، جنگ ، درمان بـیماریها، تـفریح ، تـجارت و... همه میتوانند، دلایلی برای رخ دادن پدیده ای به نام گردشگری ١ باشند (محلاتی، ١٣٨٠: ١-٢٠). منشا بروز این دلایل خواه درونی یا بـیرونی و یا ارادی یا غـیر ارادی بوده اند. آنچه هم اکنون بسیار مورد توجه است ، تاثیرات حاصله از این پدیده
بر جـوامع اسـت . بـارزترین این تاثیرات ، اثر اقتصادی میباشد. وجود اثرات مثبت اقتصادی شامل : ایجاد اشتغال ، افزایش درآمد، بـهبود کـبفیت زندگی مردم بومی و.. سبب شده است که صنعت گردشگری به " صنعت بـدون دود"٢ مـعروف شـود. علیرغم معایب و محدودیت های گردشگری - از جمله نوسانات فصلی شدید در تقاضا، مدت زمان نسبتا محدود فـعالیت هـای گـردشگری و هزینه های بالا برای ایجاد زیرساخت ها و روبناهای گردشگری- بسیاری از کشورهای سـطح جـهان ، این صنعت را به عنوان مدلی مفهومی برای توسعه بلند مدت انتخاب کرده اند. در کشورهای در حال توسعه ، گـردشگری بـه عنوان یک راه حل ، در کنار مسائلی چون توانمندی در مبادلات ارزی بین المللی، مـشکلات مـوازنه پرداخت ها، مشکل بیکاری، توسعه سریع تـر مـناطق تـوسعه نیافته و از این قبیل ، مطرح میشود (محمودیمیمند و مقدمی، ١٣٩٠: ١٠).
1 - Tourism
2 - Smokeless Industry
تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی » بهار 1394 - شماره 36 (صفحه 99)
هـر مـقصد با توجه به ویژگیها و یا شرایط خاص خود شناخته میشود. رقابتی بودن بازار و جـهانی شـدن دو محرک اصلی برای تقویت مـوقعیت مـقاصد در مقایسه بـا یکـدیگر اسـت . این دو عامل باعث شده اند کـه مـقاصد گردشگرپذیر از حداکثر منابع و توانمندیهای خود در جهت جذب گردشگر بهره ببرند. خرید١ از اسـاسیترین فـعالیت ها برای گردشگران و حجم عظیمی از عـایدات گردشگری برای جامعه مـیزبان اسـت (کینلی و دیگران ٢، ٢٠٠٢: ٥١). برای بسیاری از مـسافران ، مـسافرت بدون سپری کردن وقت زیادی برای خرید، کامل نخواهد بود (تورنر و ریزینگر٣، ٢٠٠١: ١٦). بسیاری از کـشورهای مـقاصد خود را بعنوان مقاصدی برای وقـوع پدیده ای بـه نـام گردشگری خرید٤ مـعرفی کـرده اند. اما گردشگری خـرید بـا توجه به شرایط مبادله میان فروشنده و گردشگر، انواع مختلفی به خود میگیرد، یکی از اشـکال آن در مـرزهای بین کشورها رخ میدهد. بنا به گـفتۀ تـیموثی این خرید در نـواحی مـرزها شـکل گرفته و میتوان آن را خرید در بـازارچه های مرزی نیز نامگذاری کرد. کالا، قیمت و مقصد سه عامل کلیدی و تاثیرگذار بر این نوع از خـرید مـیباشد (تیموثی ٥، ١٣٨٨: ٨٦).
طبق نظر تیموثی (٢٠٠٥) رابطه مـیان خـرید و گـردشگری بـه دو دسـته تقسیم شده اسـت .
اول ، هـنگامی که هدف اولیه و اصلی مسافرت ، خرید است و دوم ، هنگامی که خرید به عنوان فعالیت ثانویه در زمان سفر انـجام مـیگیرد و مـمکن است محرک اولیه آن چیزی غیر از خرید بوده بـاشد (بـرای مـثال ، حـمام آفـتاب ، بـوم گردی، گردشگری تجاری، گردشگری فرهنگی و...). در هر حال گردشگری خرید بعنوان پدیده ای نو ظهور لازم است در مقاصد مستعد توسعۀ آن مورد ملاحظه گرفته و راهکارهایی برای بهبود، مدیریت و افزایش رضایتمندی گـردشگران علاقمند به آن مهیا گردد. نواحی مرزی بنا به موقعیت خاص خود که مهمترین آن توانایی ارتباط با کشور همسایه و ایجاد مبادلات ارزی است ، پتانسیل رشد در زمینۀ توسعۀ گردشگری خرید را دارا میباشند. وجـود بـازارچه های مرزی و یا در برخی موارد ورود قاچاق کالا سبب اختلاف قیمت میان این نواحی و سایر قسمت های کشور گردیده است و از اینرو مسافران بیشماری به قصد خرید (اکثریت ) به این مناطق سرازیر میشوند.
از شـهرهای مـرزی ایران که هم اکنون پدیدة گردشگری خرید در آن در حال وقوع است ، شهر بانه میباشد. ناتوانیهای بالقوه طبیعی و اقتصادی برخی از این مناطق خصوصا در بخش های کشاورزی و صنعت ، مـهاجرت ، تـفاوت ها و عدم تعادل های مـنطقه ای و فـضایی بین مناطق مرکزی و مرزی به دولت های وقت اجازه داده که به لحاظ محرومیت زدائی، ایجاد اشتغال ، نگهداشت جمعیت ، ممانعت از تخلیه مناطق مرزی و وقوع قاچاق تمهیداتی را در مـبادلات بـازرگانی نواحی مرزی لحاظ نـمایند (احـمدی پور و همکاران ، ١٣٨٧: ٦). یکی از تمهیدات لازم برای پویا کردن اقتصاد نواحی مرزی، توسعه مبادلات مرزی در قالبهای قانونمند و تسهیل شده ایجاد بازارچه - های مرزی است . این بازارچه ها میتوانند محرک خوبی برای افزیش مبادلات رسمی، شـکوفایی مـزیتهای نسبی و گسترش همکاریها و توسعه بازارهای بین منطقه ای، تثبیت قیمتها، جهت دهی سودهای تجاری، افزایش اشتغال و رفاه برای جامعه مرزنشین باشند (کامران و همکاران ،
١٣٨٨: ٩). در واقع اقتصاد مناطق مرزی خود میتواند نقش اسـاسی در تـرقی، پیشرفت و تـوسعه اقتصادی نواحی مرزی، بهبود استاندارهای زندگی مردم ، کاهش فقر، توزیع مناسب درآمد و همگرایی اقتصادی نواحی مرزی داشـته باشد (افتخاری و همکاران ، ١٣٨٧: ٨٣). به عبارتی تحقق « توسعه پایدار» منوط به همگرایی عـوامل فـراوانی اسـت اما کیفیت معاملات انجام شده در این اقتصاد و تاثیرات آن بر معیشت مردم ناحیه به یک واژة آشنا به نام "رضـایت " بـرمی - گردد. مچلت و مانتل (٢٠٠١) رضایت مشتری را قلب فعالیت های بازاریابی موسسات و مقاصد دانسته انـد، بـه این خـاطر که در دستیابی موسسات به نتایج استراتژیک مورد نظر خود کمک شایانی مینماید. سطح بالای رضـایت مشتری موجب افزایش وفاداری مشتری، کاهش حساسیت پذیری نسبت به قیمت ، جداسازی سهم بـازار فعلی از رقبا، هزینه هـای داد و سـتدی کمتر، کاهش هزینه های شکست در بازار، جذب مشتریان جدید و کمک به ترقی شهرت سازمان در بازار میشود. با توجه به اهمیت رضایتمندی، بهبود شرایط و ماندگاری خیل عظیم گردشگران خرید وارده به شهر مـرزی
بانه بستگی به سطح رضایتمندی کلی آنها دارد، این رضایتمندی در نهایت بر تصمیمات بعدی که در مورد این مقصد گرفته میشود، تاثیرگذار خواهد بود. نگاهی به جدیدترین آمار مربوط به ورود گردشگران به شهر بـانه خـود گویای محبوبیت روبه رشد این شهر میباشد (جدول ١).
تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی »
باید یادآور شد که گردشگری خرید در شهر بانه از سال ١٣٨٣ تا ١٣٨٦ نرخ رشدی معادل
١٧٨ درصد داشته است . بـازار تـجاری این شهر کار خود را با یک مجتمع در سال ١٣٧٥ آغاز و
هم اکنون حدودا ٩٠ مجتمع تجاری دارد.
تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی » بهار 1394 - شماره 36 (صفحه 102)
اینکه میان رضایتمندی نهایی گردشگران خرید ورودی به بانه و عوامل رضایت دسته بندی شده رابطه معنادار مـثبت وجـود دارد یا خـیر، موضوع بنیادی و قابل بحث اینـ پژوهـش خـواهد بود.
مبانی نظری تحقیق
خریدطبق نظر فارل ١ (٢٠٠٣)، خرید در مورد ارزش پول ، هدف از کار و زندگی، تاثیر مصرف بر جامعه ، تصمیم گیریها، نیازها و ماهیت انـسانی اسـت .
گـردشگری خرید
خرید یکی از محرک های اصلی مسافرت ، یکـی از جـاذبه های مهم مقصد و از فعالیت های مورد توجه گردشگران است . ترکیب دو واژه ی گردشگری و خرید می تواند، معانی عمده ای از خرید، فراغت ، خـرید و مـصرف فـراغتی، خرید به مقاصد گردشگری برای رفع نیازهای شخصی و جمعی را بـه صورت ضمنی در خود داشته باشد. گردشگران برای بهره مند شدن از قیمت های ارزان ، نام های تجاری مشهور، مغازه هـای مـعاف از مـالیات و محصولات منحصر به فرد اغلب به مسافرت میپردازند (بوهالیس و کاستا٢، ٢٠٠٦: ١٢٧).
کـئون ٣ بـر آن است که « قیمت مناسب یکی از موثرترین عوامل در ایجاد گردشگری خرید است »، بدین ترتیب هر چقدر قـیمت هـا در یکـ مقصد مناسب تر و ارزان تر باشند، مقصد مورد نطر برای گردشگران محبوب تـر خـواهد بـود. از دوران های گذشته مردم برای برخورداری از قیمت های مناسب به مسافرت پرداخته اند. واضح اسـت کـه عـوامل بسیاری بر نحوة بروز رفتار خرید تاثیر گذارند، اما قیمت مهم ترین تاثیر را در تـوسعۀ خـرید برای گردشگران دارد (کئون ،
هم اکنون ، در مرزهای اکثر کشورهای در حال توسعه سـطح قـابل تـوجهی از نیازهای مردم مرزنشین از طریق مبادلات مرزی در بازارچه ها تامین میگردد. اینگونه مبادلات علیرغم غـیررسمی و مـحلیبودن ، نقش قابل توجهی در بهبود زندگی ساکنان مرزی دارند (مراتب ،
١٣٨٤: ٢). " بازارچه مرزی، محوطه ای مـحصور، واقـع در نـقاط مرزی و در جوار گمرکات مجاز به انجام تشریفات ترخیص کالا که اهالی دو طرف مرز میتوانند تـولیدات و مـحصولات محلی
تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی » بهار 1394 - شماره 36 (صفحه 103)
خود را با رعایت مقررات صادرات و واردات جهت داد و ستد در این بازارچه ها عرضه نـمایند"
(وزارت امـور اقـتصادی و دارائی، ١٣٨١: ١).
بازارچه در مقیاسی کوچک و خرد دارای شرایط و قوانین ویژه ای است که آن را از مفهوم بازار متمایز میسازد. طبعا این شرایط و خـصوصیات بـا تـوجه به وضعیت پیرامونی که هر بازارچه در آن قرار دارد، متفاوت است (محمدی و فخرفاطمی ، ١٣٨٤، ص ٥٨).
رضـایت و رضـایتمندی کل
از نظر کاتلر (١٣٨٩) رضایت عبارت است از احساس خوشایند یا ناخوشایند شخصی که از مقایسه عملکرد ذهنی وی در مقایسه بـا انـتظاراتش ناشی میگردد. بدین ترتیب میتوان رضایتمندی کل را ارزیابی کلی دانست که مـصرف کـننده (گردشگر) پس از مصرف کالاها و خدمات انجام داده ، و شـامل تـجربۀ کـلی وی میگردد. طبق نظریه پیرس (١٩٨٨)، گردشگران راضی ممکن اسـت بـه مقصدی بازگردند، آن را به دیگر گردشگران توصیه نمایند، یا اظهارات مطلوبی درباره آن بیان دارند. هـمچنین آنـها شاید اظهاراتی منفی درباره مـقصدی بـیان کنند و بـه وجـهه بـازارش آسیب بزنند (ریزینگر و تورنر، ٢٠٠٣، ص ١٨٠-١٨١).
محققان مـختلف در شـکل عملیاتی آن متغیرها و عوامل گوناگونی را دخیل دانسته اند. در این پژوهش برای ارزیابی رضایت کـلی، عـوامل موثر و تعیین کنندة آن در دو گروه رضایت از خـرید و رضایت از محیط قرار گـرفته و بـررسی شده اند. این عوامل بـسط یافـته و بومیسازی شدة عواملی هستند که در پژوهش مورفی و همکاران ١ (٢٠١١) تحت عنوان «ارزیابی رضایت گـردشگر بـا تجربه خرده فروشی در دهکده هـای خـرید گـردشگری» مورد استفاده قـرار گـرفته است . عواملی چون آسـانی در دسـترسی مثلا جاده و غیره ، آسانی یافتن راه های پیرامون محل اسکان ، آسانی پارک برای وسائل نقلیه ، پیاده روهـای خـوب و باکیفیت ، کیفیت خوب محیط زیست ، تـنوع مـغازه - ها، مـعماری شـهر، جـاذبه های فرهنگی مانند: لبـاس ،آداب و رسوم ، جاذبه ها و مناظر طبیعی بکر، خلوت بودن و نبود شلوغی، آسانی در دسترسی به توالت هـای عـمومی، وجود فضای سبز کافی، اطلاع رسـانی خـوب در مـورد شـهر بـانه ، تنوع اماکن پذیرایی مـانند رسـتورانها و ...، تنوع اماکن اقامتی مانند مهمانپذیر و ...، اماکن امن برای بازی کودکان ، کیفیت ارائه خدمات گردشگری، برخورد مردم مـحلی بـا گـردشگرها، صمیمیت و مهمان نوازی مردم در زمره عوامل مـحیطی و عـواملی هـمچون شـکل ظـاهری مـغازه ها، نمایش ویترین ها، ساعات بازبودن مغازه ها، آراستگی وتمیزی، گستردگی انتخاب محصولات ، انتخاب روش های پرداخت هزینه ، تسلط فروشندگان بر
1 -Murphy et. al.
تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی » بهار 1394 - شماره 36 (صفحه 104)
زبان های دیگر، برخورد، ادب و رفتار فروشندگان ، مـیزان پاسخگوئی فروشندگان ، قیمت ، ارزش و قدرت پول و همچنین بو، کبفیت تهویۀ هوای مغازه ها در زمره عوامل مربوط به فرآیند خرید قرار میگیرند.
منطقه مورد مطالعه
شهر مرزی بانه منطقه ای کوهستانی، جنگلی و تابع اسـتان کـردستان است . این شهر در ٣٥ درجه و ٥٩ دقیقه عرض شمالی و ٤٥ درجه و ٥٣ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد. ارتفاع آن از سطح دریا ١٥٥٠ متر می باشد. بانه از طرف شمال به خط الراس ارتفاعات بین بانه و سـقز (بـوکان در آذربایجان غربی)، از طرف شمال غرب به سردشت در آذربایجان غربی، از شرق به دهستان سرشیو میرده سقز، از جنوب به خط الراس ارتفاعات بین بانه و دره شلیر در کـردستان عـراق و از غرب به دهستان سیوه یل و آلان در کـردستان عـراق محدود می شود (نجفی، ١٣٦٩: ٥٧٤). این شهر در مرز غربی ایران در فاصله ی ٢٧٠ کیلومتری شمال غربی سنندج در ابتدای راه آسفالت بانه - سردشت قرار گرفته و با شهرستان های مریوان ، سـردشت ، سـقز، بوکان و کردستان عراق هـم مـرز است . بانه از نظر رونق اقتصادی، جایگاه بالایی در منطقه دارد و در تاریخ ٢٨ آذر ١٣٨٩ از طرف دولت جمهوری اسلامی ایران به منطقه ویژه اقتصادی تبدیل شد )توکلی، ١٣٨٧). شکل (١) موقعیت جغرافیایی
شهرستان بانه را نشان میدهد.
/
شکل (٢) موقعیت جغرافیایی شهرستان بـانه (مـنبع : فرمانداری شهرستان بانه ، ١٣٩١)
تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی » بهار 1394 - شماره 36 (صفحه 105)
روش شناسی تحقیق
پژوهش حاضر از حیث هدف کاربردی، از نظر ماهیت توصیفی و از نظر روش اجرا پیمایشی میباشد. همانطور که در جدول (١) مشاهده میگردد، تعداد گردشگران ورودی به شهر مرزی
بانه نامحدود بـوده و بـاید برای تـعیین حجم نمونه از رابطۀ آماری زیر استفاده کرد.
(رجوع شود به تصویر صفحه)
بدین ترتیب ، تعداد افراد نمونه ٣٨٤ نـفر، در سطح اطمینان ٠.٩٥ و دقت ٠.٠٥ بدست آمد، اما برای اطمینان از نتایج و اینکه شـاید بـرخی از پرسـشنامه ها ناقص جواب داده شده باشند، تعداد ٤٠٠ پرسشنامه به صورت تصادفی و میدانی در مقصد و بدون گزینش از میان افراد پاسـخگو در اخـتیار گردشگران قرار گرفت ، که در انتها ٣٨٥ پرسشنامه قابل استفاده بوده و از آنها برای تجزیه و تـحلیل داده هـا بـهره گرفته شد.
از آنجاکه این پژوهش به دنبال یافتن ارتباط میان دو متغیر تعریف کنندة رضایت کلی یعـنی عوامل مربوط خرید و عوامل مربوط به محیط میباشد. لذا برای تعیین تغییرات توسط این دو مـتغیر بر رضایتمندی کلی، هـمانگونه کـه مومنی و فعال قیومی ذکر کرده اند، از تحلیل رگرسیون چند متغیره (مومنی و فعال قیومی، ١٣٨٩: ١٣٥) و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است . پرسشنامه مورد استفاده در این پژوهش ، پرسشنامه ی استاندارد و بومی سازی شده ی بکار رفـته در تحقیق مورفی و همکاران (٢٠١١) میباشد که طی مذاکرات صورت گرفته با نویسنده مسئول تحقیق فوق طراحی و سپس از نظر روایی مورد تایید استادان هیئت علمی متخصص در این حوزه قرار گرفت . این پرسشنامه از دو بخش تشکیل شـده اسـت ، بخش اول مشتمل بر ٨ سوال بوده که سوالات کلی ٢ و ٣ در آن به ترتیب ١٢ و ١٩ عامل (زیرسوال ) دارند و مسئول سنجش دو شاخص کلی تحقیق یعنی عوامل مربوط به رضایت از خرید و عوامل مربوط به رضایت از محیط مـیباشند. اینـ زیر سوالات از نوع پرسش های کمی بوده و در قالب طیف لیکرت و با ارزش گزاری ١= بسیار کم ، ٢= کم ، ٣= بیتفاوت ، ٤= زیاد و ٥= بسیار زیاد رضایت از عملکرد واقعی شهر بانه را میسنجند. سوال ٥ نیز با مقیاس طیف لیکرت ١= خـیلی کـم ، ٢= کم ، ٣= متوسط ، ٤= زیاد و ٥= خیلی زیاد جهت سنجش رضایت کلی گردشگران طراحی شده است . بخش دوم به بررسی شاخص های جمعیت شناختی و دموگرافیکی
تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی » بهار 1394 - شماره 36 (صفحه 106)
پاسخگویان پرداخته است . با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ مقدار پایایی بـدست آمـده بـرای متغیر اول (عوامل مربوط به خـرید- ١٢ عـامل ) بـرابر ٨٣/.، برای متغیر دوم (عوامل مربوط به محیط - ١٩ عامل ) برابر ٨٦/. و برای کل پرسشنامه برابر ٩٠/. بدست آمد (ماخذ: یافته های تحقیق ) که این مقادیر نـشانگر هـمسانی درونـی قابل قبول پرسشنامه هستند؛ روایی محتوایی و ظاهری پرسشنامه نـیز پس از دو نـوبت اصلاحات یعنی بعد از بومیسازی کامل و حصول اطمینان از انطباق موضوع با مفاد آن مورد پذیرش اهالی فن و متخصص قرار گرفت .
جدول زیر شـاخص هـای مـورد استفاده را به همراه نقش آنها در تحقیق بعنوان متغیر مستقل
یا مـتغیر وابسته نشان میدهد:
جدول (٢) جمع بندی شاخص ها و بکارگیری آنها در قالب متغیرهای تحقیق
شاخص ها نقش بعنوان مـتغیر
عـوامل مـربوط به خرید ١٢ عامل مربوط به این شاخص ، یکی از متغیرهای مستقل تـحقیق را تـشکیل میدهند که بر رضایت نهایی گردشگر موثر هستند.
عوامل مربوط به محیط گردشگری ١٩عامل مربوط بـه اینـ شـاخص ، متغیر مستقل دیگر تحقیق میباشد که بر رضایت نهایی گردشگر موثر هـستند.
رضـایتمندی کـلی بعنوان متغیر وابسته یا ملاک تحقیق در نظر گرفته شده است . منظور حسی از رضایت است کـه گـردشگر در انـتهای سفر بدان نائل میگردد؛ " تجربه گردشگری".
رضایت کلی سنجیده شده رضایت نسبتا مطلوبی اسـت ، امـا چون این پژوهش به دنبال یافتن ارتباط میان عملکرد عوامل مربوط به فرآیند خـرید و هـمچنین عـوامل محیطی موثر بر رضایت
کلی در قالب آمار و اطلاعات میدانی است ، سوالاتی بدین شکل مـطرح مـیگردند:
سوال اصلی:
آیا بین رضایت از عملکرد عامل های مربوط به رضایت (خرید، محیط ) و رضـایتمندی کـلی گـردشگران شهرمرزی بانه رابطه معنادار وجود دارد؟ میزان تبیین کنندگی متغیرهای پیش بین در متغیر ملاک به چه انـدازه ای اسـت ؟
سوالات فرعی:
الف . آیا بین رضایت از عملکرد عامل های مربوط به خرید و رضایت کـلی گـردشگران در شـهر مرزی بانه رابطه معنادار وجود دارد؟
ب . آیا بین رضایت از عملکرد عامل های مربوط به محیط و رضایت کـلی گـردشگران در شـهر مرزی بانه رابطه معنادار وجود دارد؟
تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی » بهار 1394 - شماره 36 (صفحه 107)
یافته های تحقیق
سنجش رضایت کلی ١: در این تـحقیق ، رضـایت کلی سنجیده شده متغیر ملاک ما را نشان داده و با طرح فرضیه های فوق در صدد تایید یا رد تاثیر مـتغیرهای پیش بـین بر آن خواهیم بود.
جدول (٣) توزیع فراوانی و درصد پاسخ های نمونه آماری بـه این سـوال را نشان میدهد.
جدول (٣) توزیع فراوانی و درصد پاسـخ هـای نـمونه آماری به سؤال میزان رضایت کلی گـردشگران از
تـجربه مسافرت به شهرستان بانه
میزان رضایت کمیت پاسخ خیلی کم کم متوسط زیاد خـیلی زیاد جـمع
فراوانی 18 18 75 118 156 385
درصد 4/7 4/7 19/5 30/6 40/5 100
ماخذ: یافته هـای مـیدانی
در نهایت سـوالات اینـگونه تـجزیه و تحلیل میشوند:
سوال اصلی: در خصوص پاسـخ بـه این سوال برای اینکه بدانیم سهم رضایت از عملکرد هر کدام از عامل های رضـایت (رضـایت از خرید، رضایت از محیط ) در تبیین رضایتمندی کـلی گردشگران شهر مرزی بـانه بـه چه میزانی است از تحلیل رگـرسیون چـند متغیره بهره گرفته شد، که نتایج آن در جداول زیر آمده است .
جدول (٤) تحلیل رگرسیون و تـحلیل واریانـس مربوط به مدل رگرسیونی مـتغیرهای پیش بـین (رضـایت از خرید و
رضایت از مـحیط ) بـا متغیر ملاک (رضایتمندی کـلی گـردشگران )
(رجوع شود به تصویر صفحه)
١- در این پژوهش از گردشگران خواسته شد تا یکبار میزان رضایت کـلی و یکـبار میزان رضایت از عوامل مرتبط با خـرید و مـرتبط با مـحیط گـردشگری را بـیان نمایند. بنا به تـحقیقات پیشین و همچنین مطالعات میدانی انجام گرفته ، مجموع این عوامل رضایتمندی کل را تشکیل میداد.
تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی » بهار 1394 - شماره 36 (صفحه 108)
همچنانکه در این جدول مـلاحظـه مـیگردد، سطـح معنیداری آزمون مربوطـه برابر ٠/٠٠٠ مــیباشد، مـیتوان چـنین ادعـا نـمود که آزمون فــوق در سـطـح اطمینـان ٠/٩٥ معنـیدار مـی - باشد. این بدین معنی است که مدل انتخاب شده در قالب ابعاد عامل هـای رضـایت (رضـایت از خرید و رضایت از محیط ) معنیدار میباشد، پس وجود رابـطه تـأیید مـیگردد و بـا تـوجه بـه ضریب تشخیص R٢ که عبارت است از نسبت تغییرات توضیح داده شده توسط متغیر x به
تغییرات کل ، که ٠/١٦٧ میباشد، میتوان بیان نمود که حدود ١٧ درصد تغییرات رضایتمندی کلی گردشگران ، تـوسط تغییرات در متغیرهای پیش بین (رضایت از خرید و رضایت از محیط ) تبیین میگردد.
جدول (٥) مربوط به آزمون t و ضرایب در مدل رگرسیون
مقادیر استاندارد نشدة ضرایب مقادیر استاندارد شدة ضرایب آزمون t سطح اا
مدل رگرسیونی ضرایب رگـرسیونی β خـطای معیار وزن β ها معندری p-value
مقدار عرض از مبدأ(β٠) 1/346 0/307 4/392 0/000
رضایت از خرید 0/378 0/099 0/215 3/811 0/000
رضایت از محیط 0/452 0/103 0/247 4/379 0/000
با توجه به یافته های آورده شده در جدول (٥) شاهد رابطه معنی دار میان رضایت از متغیرهای (رضایت از خرید و رضایت از محیط ) با رضـایتمندی کـلی گردشگران از شهر مرزی بانه هستیم ؛ چون آماره t و sig که جهت آزمون فرض تساوی هر یک از ضرایب رگرسیون در ستون B با عدد صفر ارائه شده ، کوچک تر از ٥ درصـد اسـت ( ٠/٠٥> P).
بنابراین هر دو بعد رضایت از خـرید و رضـایت از محیط در مدل باقی مانده و بر این اساس ،
معادله رگرسیون برآورد شده برابر خواهد بود با:
Y = β0 + β1X1 + β2X2
Y = 1/346 + 0/215 X1 + 0/247 X2
در مدل رگرسیونی X١ متغیر رضایت از خرید و X٢ متغیر رضایت از محیط می بـاشد.
سـوال فرعی اول : برای پاسخ بـه اینـ سوال و سنجش رابطه میان دو متغیر، بدلیل فاصله ای بودن مقیاس آنها از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد، نتایج تحلیل به شکل زیر است .
تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی » بهار 1394 - شماره 36 (صفحه 109)
جدول (٦) آزمون r پیرسون برای تعیین همبستگی میان رضایت از خرید و رضـایت کـلی گردشگران از شهر
مرزی بانه
متغیر تعداد r سطح معنی داری
رضایت از خرید 385 0/353 0/000
رضایت کلی
چنانچه در جدول فوق ملاحظه میگردد، سطح معنیداری دو دامنه ای آزمون r پیرسون
٠/٠٠٠ بوده و این سطح از حداقل سطح معنیداری ٠/٠٥ کوچکتر بوده و در سـوی دیگـر نیز بـا توجه به مقدارپیرسون محاسبه شده که ٠/٣٥٣ است و این مقدار از ٠/٠٩٨ مقدار بحرانی r
پیرسون درسطح اطمینان ٠/٩٥ و درجه آزادی ٣٨٣ بزرگتر مـیباشد، لذا رابطه مثبت و معنیداری بین دو متغیر مذکور در فرضیه فوق وجود دارد. به عـبارت دیگـر، بـین عامل رضایت از خرید با رضایت کلی گردشگران در شهر مرزی بانه رابطه مثبت و معنیداری برقرار است . این
نتیجه هـمسو بـا شکل (٢) میباشد.
/
شکل (٣) پراکنش بین رضایت از خرید و رضایت کلی گردشگران از بازار مرزی بـانه
تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی » بهار 1394 - شماره 36 (صفحه 110)
سـوال فـرعی دوم : برای پاسخ به این سوال و سنجش رابطه میان دو متغیر، بدلیل فاصله ای بودن مقیاس آنها از ضریب هـمبستگی پیرسون استفاده گردید، نتایج تحلیل در زیر آمده است .
جدول (٧) آزمون r پیرسون برای تعیین هـمبستگی رضایت از محیط و رضایت کـلی گـردشگران از شهر مرزی
بانه
متغیر تعداد r سطح معنی داری
رضایت از محیط 385 0/367 0/000
رضایت کلی
چنانچه در جدول فوق مشاهده میگردد، سطح معنیداری دو دامنه ای آزمون r پیرسون
٠/٠٠٠ بوده و این سطح از حداقل سطح معنیداری ٠/٠٥ کوچکتر بوده و نیز با تـوجه به مقدارپیرسون محاسبه شده که ٠/٣٦٧ است و این مقدار از ٠/٠٩٨ مقدار بحرانی r پیرسون درسطح اطمینان ٠/٩٥ و درجه آزادی ٣٨٣ بزرگتر میباشد، لذا رابطه مثبت و معنیداری بین دو متغیر مذکور در فرضیه فوق وجود دارد. به عبارت دیگر بین عامل رضایت از مـحیط بـا رضایت کلی گردشگران در شهر مرزی بانه رابطه مثبت و معنیداری برقرار است . این نتیجه
همسو با شکل (٣) میباشد.
نتیجه گیری
هـر مـقصد ویژگیها و مشخصه های خاصی برای خود دارد، ممکن است این مشخصه ها ناشی از جبر محیطی و جغرافیایی و یا اینکه در جهت جذب منافع اقتصادی مصنوع و ساختۀ دست بشر باشند. همانطور که گفته شد نـواحی مـرزی همواره میبایستی با شرایط دیکته شده توسط جغرافیای منطقه خود را هماهنگ سازند. البته مزایای آن از قبیل اختلاف قیمت میان این نواحی و سایر نقاط کشور را نیز نباید نادیده گرفت . شهر مرزی بـانه از جـمله شـهرهایی است که از این مزیت سود مـیبرد. بـه طـوریکه تقریبا ٥٤ درصد از گردشگران به خاطر اختلاف قیمت به این شهر مسافرت کرده اند (ماخذ: یافته های تحقیق )؛ اگر رضایت کلی را برآیندی از مـجموعه عـوامل دخـیل در آن در نظر بگیریم ، قاعدتا باید در این نواحی مرزی مجموعه عـوامل مـربوط به خرید و رضایت از آنها، بیشترین سهم از تجربۀ کلی مسافرت را به خود اختصاص دهند، اما نتایج تحقیق نشان میدهند کـه عـوامل مـرتبط با محیطی که پدیده گردشگری خرید در آن رخ میدهد نیز به همان انـدازه اهمیت داشته و در تبیین کنندگی رضایت کلی موثر هستند.
همانطور که در جدول ٧ میتوان مشاهده کرد، همبستگی میان رضایت کـلی و عـملکرد عـوامل محیطی اندکی بیشتر است ، با توجه به پاسخ های گردشگران آنـها رضـایت چندانی از تمهیدات و سازوکارهای مرتبط با خرید و بویژه خدمات موجود در محیط گردشگری ندارند؛ در این بین نقش عوامل مـحیطی پررنـگ تـر بوده و اکثر آنان از خدمات شهری ارائه شده در بانه ابراز نارضایتی کردند. به هـمین دلیل رضـایت از ١٩ عـامل تعریف کنندة محیط پیرامون گردشگری را بر رضایتمندی کلی، تاثیرگذارتر گزارش شد. اما بنا بـه مـوضوعی بـودن مقصد نباید از توجه به
١٢ عامل تعریف کنندة خرید در این شهر مرزی نیز غافل شد. در نـهایت بـاید گفت که دو متغیر در نظر گرفته شده در این پژوهش که با توجه به مطالعات پیشـین ، انـتظار مـیرفت که بر رضایت کلی موثر باشند، در قالب سوالاتی تایید گردید که بر رضایت کـلی گـردشگران تاثیرگذار هستند.
البته نباید متغیرهای خارج از کنترل محقق را که ممکن است بر نـتایج پژوهـش مـوثر باشند را نادیده گرفت و این خود میتواند از محدودیت های تحقیق حاضر باشد. یکی دیگر از محدودیت - های این پژوهـش ، پایین بـودن نسبی میزان تحصیلات پاسخگویان (دیپلم و پایین تر)، تقریبا ٤٠ درصد بود (ماخذ: یافته هـای تـحقیق ). نـتایج برگرفته از مطالعه حاضر، همسو با نتایج اکثر مطالعات در این حوزه بود، همانگونه که در سطور بالا اشـاره گـردید، اسـاس این پژوهش تحقیق مورفی و دیگران (٢٠١١) بود، آنها عوامل محیطی گردشگری و عوامل دخـیل بـر محیط خرید را در دهکده های تخصصی شده خرید در استرالیا شناسایی کرده و به این نتیجه رسیدند که اهـمیت این عـوامل برای گردشگران بیش از هر عامل و یا عوامل دیگری بر تجربۀ کسب شدة
تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی » بهار 1394 - شماره 36 (صفحه 112)
آنـان تـاثیرگذارتر است . در این تحقیق عوامل بررسی شده در پژوهش مـورفی و دیگـران در قـالب دو متغیر بررسی گردید، اما همان نتایج بـدست آمـد. تحقیق دیگری که میتوان بدان اشاره کرد تحقیق عبدالمحیط و عظیم ١ (٢٠١٢) میباشد. آنها در این پژوهـش بـه ارزیابی رضایت ساکنین از واحدهای مـسکونی دولتـی در هالهومیل ٢ مـالدیو پرداخـتند. در این تـحقیق نیز عناصری که در ارتباط با واحـدهای مـسکونی ساکنین بودند، اهمیت بیشتری داشتند. بعنوان مثال اکثریت از خدمات عمومی ارائه شده تـقریبا راضـی بودند اما از کمبود فضای فیزیکی و مـحیط اجتماعی گلایه داشتند. در مـجموع نـتایج ، نتایجی قابل انتظار بودند. در ادامـه ، پیشـنهاداتی در راستای سوالات پژوهش و مرتبط با محیط کلان گردشگری و خرید شهر مرزی بانه ارائه مـیگردد.
تعدادی از سوالات موجود در پرسشنامۀ بـکار رفـته در این پژوهـش به صورت آزاد طـراحی شـده بودند، تا گردشگر مـوارد اصـلاحی مورد نظر خود را اعلام نماید. در این قسمت سعی شده است ،
نتایج تحلیل این سوالات و یافـته هـای کلی پژوهش در قالب پیشنهاداتی ارائه گردد:
١. تـلاش بـرای بهبود هـر چـه بـهتر عوامل مربوط به خـرید نظیر برخورد فروشندگان ، میزان پاسخگویی، تسلط زبانی آنها با استفاده از آموزش فرهنگ صحیح تجارت در مـیان کـاسبان شهر مرزی بانه .
٢. نوسانات نرخ ارز و مـشکلات اقـتصادی مـوجود بـر قـدرت مالی گردشگران تـاثیر گـذاشته و ارزش پول آنها را پایین آورده است ، اکثریت اظهار کردند که قیمت اجناس بالا رفته و پول آنها ارزش سابق را ندارد. ثبات شـرایط اقـتصادی بـرای توسعه مقاصد تجارت محور ضروری است و بـاید بـدان تـوجه کـرد.
٣. از آنـجا کـه اکثریت گردشگران برای خریداری کالاهای بادوامی همچون لوازم خانگی به بانه مسافرت میکنند، و نظارت مشخصی بر استانداردها و کیفیت های لازم برای آنها صورت نمی - گیرد، گردشگران بیان کـرده اند که نوعی عدم اطمینان و ریسک از اجناس خریداری شده دارند، بنابراین لازم است که سازمان های مربوط به نحوی این مشکل را حل نمایند.
٤. پس از خرید و قیمت های ارزان ، دیدن جاذبه های طبیعی و فـرهنگی اسـتان کردستان از مهم ترین دلایل گردشگران برای مسافرت به این شهر بوده است ، همانطور که در اهداف این پژوهش نیز آمده بود، این جاذبه ها قابلیت تبدیل شدن به نقطۀ شروع توسعۀ هـمه جـانبۀ
1 -Abdul Mohit & Azim
2 -Hulhumale
تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی » بهار 1394 - شماره 36 (صفحه 113)
گردشگری در بانه و در نهایت در کل استان کردستان را دارا میباشند. پس مراقبت ، نگه داری و معرفی این جاذبه ها توسط سازمان های مربوط ضروری است .
٥. با توجه رضایت مـتناسب بـدست آمده در این پژوهش و بنا به حـساسیت عـوامل موثر بر رضایت شامل خرید و محیط گردشگری، بهبود در آنها موجب رشد مضاعف گردشگری در بانه خواهد شد.
٦. با توجه به نظرات گردشگران مناسب تر آن اسـت کـه پاساژها و یا مجتمع های تـجاری تـخصصیتر شوند، بعنوان مثال پوشاک بطور مجزا، لوازم خانگی و غیره نیز به همین شکل .
٧. ترمیم جاده های ورودی به بانه از طرف شهرهای سقز و مریوان بدلیل وجود ناهمواریها و پیچ های خطرناک.
٨. احداث پارکینگ به ویژه پارکـینگ هـای طبقاتی زیرا اکثر مسافرین دارای وسیلۀ نقلیۀ شخصی هستند.
٩. رفع مشکلات اسکان مسافران فرهنگی و ایجاد تمهیداتی برای اسکان دهی سایر گردشگران .
١٠. ضرورت افزایش مطالعه در مورد آداب و رسوم و فرهنگ شهرهای کردنشین بدلیل فرهنگ خـاص آنـها توسط گـردشگران . تحقق این امر وجود تعارض و اصطکاکات فرهنگی را کاهش داده و در نهایت باعث رضایت طرفین میگردد (مآخذ: یافته های تحقیق ).
١١. بـا مشاهده ارقام حاصل از تجزیه و تحلیل یافته های مربوط به تمایلات رفـتاری گـردشگران بـاید گفت که بانه باید در جهت افزایش رضایتمندی گردشگران بیشتر تلاش کند تا تصویر مطلوب در ذهن آنها ایجـاد کـرده و در نهایت تبلیغات دهان به دهان مثبت را باعث گردد.